Add "X11 or Wayland" section to FAQ

Author: dybdeskarphet

src/rehberler/sss.md

@@ -1,4 +1,4 @@
-# Sıkça Sorular Sorular 
+# Sıkça Sorular Sorular
 
 ## Windows'tan Linux'a geçmeli miyim?
 
@@ -33,15 +33,45 @@
 
 Çoğu Linux dağıtımı, belirli programlar ve masaüstü ortamlarıyla birlikte gelse de **modüler bir yapıya sahiptir**. Yani istediğiniz programı, masaüstü ortamını veya pencere yöneticisini değiştirebilir ya da birden fazlasını aynı anda kullanabilirsiniz. Örneğin:
 
-* Gnome ile gelen Ubuntu’ya, depolardan KDE kurarak Ubuntu üzerinde KDE kullanabilirsiniz.
-* Dosya yöneticisi gibi temel uygulamaları da değiştirebilirsiniz. Örneğin, Nautilus yerine Dolphin tercih edebilirsiniz.
-* Eğer kullandığınız Linux çekirdeği donanımınızda sorun çıkarıyorsa, LTS (“Uzun Vadeli Destek”) çekirdeğini kurup test edebilirsiniz.
+- Gnome ile gelen Ubuntu’ya, depolardan KDE kurarak Ubuntu üzerinde KDE kullanabilirsiniz.
+- Dosya yöneticisi gibi temel uygulamaları da değiştirebilirsiniz. Örneğin, Nautilus yerine Dolphin tercih edebilirsiniz.
+- Eğer kullandığınız Linux çekirdeği donanımınızda sorun çıkarıyorsa, LTS (“Uzun Vadeli Destek”) çekirdeğini kurup test edebilirsiniz.
 
 Dolayısıyla dağıtımlar arasındaki en temel fark aslında **yazılım depolarıdır**. Mesela bir dağıtımda Chrome 140 sürümündeyken, başka bir dağıtımda 139 sürümünde olabilir. Bu fark, dağıtımların **güncellik–stabilite** dengesine yönelik tercihleriyle ilgilidir.
 
 Eğer hala kararsızsanız:
 
-* Daha güncel paketlere ulaşmak ama zaman zaman hatalarla karşılaşmayı göze almak istiyorsanız → **[Arch Linux tabanlı dağıtımlar](https://distrowatch.com/search.php?basedon=Arch)**
-* Daha stabil ama paketleri nispeten eski olan bir sistem istiyorsanız → **[Debian tabanlı dağıtımlar](https://distrowatch.com/search.php?basedon=Debian)**
+- Daha güncel paketlere ulaşmak ama zaman zaman hatalarla karşılaşmayı göze almak istiyorsanız → **[Arch Linux tabanlı dağıtımlar](https://distrowatch.com/search.php?basedon=Arch)**
+- Daha stabil ama paketleri nispeten eski olan bir sistem istiyorsanız → **[Debian tabanlı dağıtımlar](https://distrowatch.com/search.php?basedon=Debian)**
 
 tercih edebilirsiniz.
+
+## X11 mi Wayland mi?
+
+### Genel kullanım
+
+Eskisine kıyasla Wayland, günümüzde X11 kadar desteklenmektedir. Sadece X11 desteği olan arayüzler ise `xwayland` aracılığı ile çoğunlukla çalıştırılabilmektedir.
+
+Ancak **hyprland** gibi Wayland dizgicileri, Nvidia ekran kartlı bilgisayarlarda doğru bir şekilde çalışabilmesi için [ön hazırlık](https://wiki.hypr.land/Nvidia/) gerektirmektedir. Diğer Wayland dizgicileri ile alakalı, Nvidia'ya özgü ayarların araştırılması, yaşanabilecek hataların önlenmesi açısından önemlidir.
+
+### Güvenlik
+
+Wayland, tüm pencerelerin girdi ve çıktılarını sistemden izole eder, bu hem girdi hem de çıktı açısından güvenli bir protokol olmasını sağlar. X11, bu tip güvenlik özelliklerinden mahrumdur.
+
+Ek olarak; Wayland bir dizgicide çalışan çoğu kod, kök kullanıcı düzeyinde çalışmayı gerektirmez, çoğunlukla _client_ tarafında çalışır. Bu sebeple kök izni kaynaklı bir güvenlik açığının oluşması engellenmiş olur.
+
+### VNC ve ağ üzerinden görüntü
+
+Wayland, güvenli yapısı gereği VNC gibi teknolojileri desteklemek için ekstra bir katmana ihtiyaç duyar. X11, başından itibaren _server-client_ mantığı ile yazıldığı için daha pürüssüz bir deneyim sunar.
+
+### Dizgileme
+
+Dizgileme; yani pencerelerin animasyonları, VSync, saydamlıklar, gölgeler gibi özellikler X11'de zorunlu değildir. Wayland'de ise "pencere yöneticisi" mantığı yoktur ve direkt olarak dizgiciler vardır, yani zorunludur.
+
+X11'deki bu isteğe bağlı dizgileme yöntemi, sonradan çalıştırılan dizgicinin tüm piksel bilgisini aktif bir şekilde almasını gerektirdiği için gecikme ortaya çıkarır. Wayland'de ise dizgileme işi pasif bir şekilde yapıldığı için, yani direkt olarak _client_ tarafından dizgiciye bildirilme şeklinde yapıldığı için, gecikme azdır.
+
+### Diğer avantajlar
+
+- **HDR ve renk profili desteği:** Özellikle yeni monitörlerde kullanıcıların aradığı bir özelliktir, Wayland'de desteği vardır.
+- **Monitörlerde farklı yenileme oranları:** Örneğin X11 kullanan, 60Hz ve 100Hz iki monitör içeren bir sistemde, iki monitörün de maksimum yenileme oranlarını kullanmak isterseniz VSync gibi dizgileyici özelliklerinden feragat etmeniz gerekir. Wayland'de ise bu tip bir kısıt yoktur, farklı yenileme oranlarına sahip ekranların dizgilemesi doğru bir şekilde yapılır.
+- **Monitörlerde farklı kademeli ölçeklendirme:** Wayland'de bir monitörün yakınlaştırma ölçeğinin %110, diğerinin %120 gibi bir değere atanabilme imkanı vardır.